«فرهنگ شاهنامه فردوسي» نتيجه 25 سال كار خستگي ناپذير فريتس ولف دانشمند آلماني است. این کتاب با وجود گذشت سالهاي بسيار كه از تدوين آن ميگذرد هنوز هم ارزش علمي و كاربردي خود را از دست نداده است.\
این کتاب افزون بر اينكه با يك تقسيمبندي منطقي در شرح و معناي واژه به نشان دادن ويژگيهاي لغوي و كاربردهاي دستوري واژهها میپردازد، از نظم الفبايي نيز برخوردار است و به شيوهاي علمي و فني گردآوري شده است. اما جداي از كار شگفتآور ولف سرنوشت غمانگيز او نيز رويدادي است كه هرگز از ياد كساني كه او را ميشناختند نرفت.
ولف 25 سال پيوسته واژه به واژه شاهنامه را با بردباري و دقت كمنظيري خواند و تمام آنها را بر روي برگههايي يادداشت كرد. او 15 سال پيش از جنگ جهاني اول و در تمام سالهاي جنگ به كار دشوار كتابش پرداخت. كساني كه ولف را از نزديك ديدهاند ميگويند كه او هرگز به اين نميانديشيد كه كار رنجآورش چگونه به دست دوستداران و پژوهندگان شاهنامه خواهد رسيد. او تنها ميخواست كاري را كه آغاز كرده بود به پايان برساند و ناتمام نگذارد.
هنگامي كه او آرام آرام پژوهش خود را به اتمام ميرساند، دولت ايران زمينه برگزاري جشن هزاره فردوسي (1313) را تدارك ميديد. دولت آلمان كه ميخواست پايههاي همكاري با ايران را استوارتر كند، چاپ فرهنگ ولف را انجام داد و هزينه كم و بيش سنگين آن را بر عهده گرفت. هر چند حروفچيني و چاپ آن كار وقتگير و دشواري بود، اما پس از انتشار كتاب دوران تيره روزي ولف نيز آغاز شد و سرنوشت او را به دست نازيها سپرد. آنها او را در شب 21 مارس 1943 ميلادي به اردوگاههاي مرگ بردند. از آن پس هيچ كس ندانست كه او در كجا و كي ديده از جهان فرو بست.
ولف در 11 نوامبر 1880 در برلين زاده شد و بيشتر دوران زندگي خود را در همين شهر بسر برد. پس از دريافت گواهينامه از موسسه قديمي لولژ روايال فرانسه براي ادامه تحصيل به مونيخ رفت و از آنجا راهي هايدلبرگ و برلين شد و سرانجام در گيسن اقامت گزيد. در گيسن بود كه زير نظر «كريستيان بارتولومه»؛ ايرانشناس نامدار آلماني و مترجم گاتها، به دريافت درجه دكتري نايل آمد. پايان نامه دانش آموختگي او درباره «مصادر زبانهاي ايراني و هندي» بود.
ولف پيش از پرداختن به كار فرهنگ شاهنامه سرگرم پايان دادن ترجمه اوستايي بود كه استادش بارتولو مه، ناتمام گذاشته بود. در همان هنگام بود كه طرح پديد آوردن گنجينهاي زباني از لغات شاهنامه را در ذهن پرورد. ارزش چنان كاري پيدا بود؛ اما سهمگيني و سختي پايهگذاري اثري كه ساليان سال رنج و كار مدام ميخواست نيز نميتوانست از ديد او پنهان بماند. با اين همه ولف با پشتكار و انگيزهاي شگفت بلافاصله كار را آغاز كرد و 25 سال يك تنه به تدوين و انجام آن پرداخت.
ولف، شاهنامه «ژول مول» را اساس كار خود قرار داد و آن را با دو چاپ ديگر «ماكان» و «وولرس» سنجيد. از سويي ديگر شاهنامه را بر بنياد شمار پادشاهان آن به پنجاه فصل بخشبندي كرد تا يافتن واژگاني كه او برشمرده و بازنموده است براي هر جويندهاي، كه هر چاپ ديگري از شاهنامه را در اختيار دارد، آسان و ممكن باشد.
ولف همه واژههاي شاهنامه را به ترتيب الفبا و خط فارسي و آوانويسي لاتين آورد و معناهاي گوناگون هر واژه و كاربرد دستوري آنها را نشان داد. بدين گونه فرهنگي مفصل در بيش از 900 صفحه به همراه فهرستهاي گوناگون آماده شد. در كنار اين كار بزرگ، روش علمي و دقت و باريكبيني او نيز شايان توجه است. به كمك اين فرهنگ ميتوان درباره موضوعهاي دستوري واژگاني و سبكي شاهنامه تحقيق كرد و بهرهمند شد.
از همين روي است كه دكتر جلال خالقي مطلق مينويسد: «اگر كسي از من بخواهد كه مهمترين كاري را كه تا كنون درباره شاهنامه انجام گرفته است نام ببرم، بي درنگ از فرهنگ شاهنامه فريتس ولف نام خواهم برد و ميافزايد كه اگر موفقيت و كاميابي در ويرايش شاهنامه نصيب او شده است بخشي از آن را وامدار فرهنگ ولف است. زيرا بسيار پيش ميآيد كه ويراستار شاهنامه براي شناخت ضبط درست يك واژه بايد نمونههاي همانند را در بيتهاي ديگر بيابد. به ياد داشتن چنان جزيياتي با توجه به گستردگي شاهنامه امكانپذير نيست. اما فرهنگ ولف در بسياري جايها اين دشواري را از پيشپاي مصحح و پژوهشگر شاهنامه برميدارد و راه را هموار ميكند.»
«فرهنگ شاهنامه فردوسي» فريتس ولف در سال 1935 ميلادي در آلمان چاپ و در سال 1956 تجديد چاپ شده است. اين كتاب ارزشمند چند سال گذشته توسط انتشارات اساطير منتشر و با استقبال علاقهمندان مواجه شده است. اين كتاب در رديف چاپ دوم قرار دارد و ناشر، مقدمهاي براي فريتس ولف و نيز زندگينامه او را به قلم «هانس هانيريش شدر» و با ترجمه كيكاوس جهانداري براي شناخت بيشتر نويسنده و كار او در صفحات آغازين كتاب آورده است. افزون بر آن جدول تطبيقي فرهنگ ولف با پنج چاپ مشهور شاهنامه را نيز كه توسط پرويز اذكايي فراهم شده، براي استفاده بيشتر خوانندگان و پژوهشگران به ابتداي كتاب افزوده شده است.
نظر شما